1919.godine Narodna vlada BIH uputila je Ministarstvu prosvete Kraljevine Jugoslavije zahtev za osnivanje pozorišta. Krajem godine osnovano je Narodno pozorište za Zapadne oblasti, a svoju prvu predstavu je održalo 1920.godine u Tuzli, u hotelu Bristol. Bila je to predstava načinjena od dve jednočinke – “Hasanaginica” od Šantića i komedije “Jedva steče zeta” od Mišel-Labiša.
Prva sezona Narodnog pozorišta Sarajevo svečano je otvorena 22.10.1921.godine, uz govor Branislava Nušića i popraćena je muzičko-dramskim programima. U naredna dva dana uz Nušićevu “Protekciju” izveden je i Molijerov “Uobraženi bolesnik”. Sama zgrada pozorišta sagradjena je još 1897, kao “Društveni dom”. Za vreme austrougarske uprave, to je bio klub sa salom za povremeno izvodjenje predstava – “Saaltheater”.
Prve decenije rada obeležio je tradicionalni repertoar, a savremenu režiju uvodio je Aleksandar Vereščagin. Tadašnji upravnik Dušan Djukić uvodi operetu u repertoar, sa čestim gostovanjima zagrebačke Opere. 1925. godine za upravnika dolazi Branislav Nušić, koji je doveo ekipu glumaca: Avdo Džinović, Milan Vujinović, Vojislav Turinski, Jolanda Đačić, Mila Ercegović…Često je gostovala beogradska glumica Ljubinka Bobić. Nušić se trudio da ispoštuje ukus publike, pa je tome prilagodjavao repertoar, uvodeći i francuske komedije i dela savremenih domaćih pisaca. Tada dolazi do podele ansambla na operetski i dramski. Predstave u tom periodu režiraju Lidija Mansvjetova i Aleksandar Sibirjakov.
Poslie velike krize Branislav Nušić je prisiljen da 1928. napusti Narodno pozorište Sarajevo. Nušića će naslediti Mirko Korolija, sa kojim će doputovati i grupa glumaca iz Splita. Ističu se režiseri Hajdušković, Beko, Nadvornik, Kosić i Pegarc. Na repertoaru su i dalje dominantni domaći autori, Krleža, Šekspir, Čehov, brojni evropski autori…Tokom Drugog svetskog rata sarjevsko pozorište je preimenovano u Hrvatsko državno kazalište i radilo je sve vreme okupacije.
Posle oslobodjenja pozorišna zgrada je predata Centralnoj pozorišnoj grupi Bosne i Hercegovine, a upravnici su Nika Milićević i Skender Kulenović. Čitavu deceniju kasnije teatrom će dominirati logika i stil takozvanog socijalističkog realizma, gde se najviše igraju dela angažovanih sovjetskih pisaca, uz domaće klasične autore.
1946. godine , okupljanjem orkestra i hora počinje rad muzički segment pozorišta, Opera, i to premijerom predstave “Prodana nevesta” odSmetane. Sarajevski balet osnovan je iste godine, ali je svoju prvu samostalnu predstavu “Žetva” Borisa Papandopula izveo tek 25. maja 1950, što je ujedno bio i početak njegovog pravog profesionalnog postojanja na sceni Narodnog pozorišta. 1952. godine dolazi za upravnika Vlajko Ubavić, koje će ostaviti snažan pečat u kompletnoj istoriji sarajevskog i bosanskohercegovačkog teatarskog života.
Profesor Vlajko Ubavić rukovodiće Narodnim pozorištem Sarajevo punih 26 godina, kada je teatar gostovao u mnogim pozorištima Jugoslavije i Evrope…
Između pedesetih i šezdesetih godina napušta se socijalistički realizam, a snažan pečat stvaralaštvu tih godina daju tadašnji mladi režiseri Vlado Jablan, Boro Drašković, Josip Lešić…Pod njihovim uticajem na repertoar dolaze dela Brehta, Vilijamsa, O’Kejzija, Millera, Sartra, Joneska… Sedamdesetih i osamdesetih godina dominiraju režije Sulejmana Kupusovića, Fadila Hadžića, Vlade Jablana. Gostuju makedonski autori Ljubiša Georgijevski i Goran Stefanovski (“Duplo dno” i “Long Play”). Dela Uroša Kovačevića, Slobodana Šnajdera, Miodraga Žalice, Duška Kovačevića, Miroslava Krleže prepliću se u repertoaru sa delima Molijera, Čehova, Fejdoa, Ibzena, Šekspira, Bulgakova, Ostrovskog… . Poznate predstave osamdesetih godina su: “Putujuće pozorište Šopalović” Ljubomira Simovića, koje je na scenu postavio Josip Lešić, pa onda “Hrvatski Faust” i “Gamlet” Slobodana Šnajdera, “Roman o Londonu” Crnjanskog, u režiji Kupusovića, “Omer Paša Latas” pisca i reditelja Duška Anđića… “Gospođa ministarka” Nušića i Lešića i te kako dobro komuniciraju sa gledalištem, teatarske dvorane su pune, a Narodno pozorište Sarajevo uživa veliki ugled. 1989. godine mladi reditelj Mirhad Kurić postavlja “Koštanu” Bore Stankovića.
U godini obeležavanja sedamdesete godižnjice svoga rada i prve predstave održane u Tuzli, sarajevska Drama ostvaruje uistinu veličanstvene “Mrtve duše” Gogolja. Ovu dramatizaciju Mihaila Bulgakova, na kojoj su radili dramaturg Zehra Kreho i redatelj Dejan Mijač možemo upisati kao jedan od značajnih datuma i evidentnih estetskih povisilica u ukupnoj repertoarskoj slici Narodnog pozorišta Sarajevo. Tokom rata devedesetih, ansambl i reditelj Kupusović radili su u teškim okolnostima, mahom na drugim scenama, posebno u Kamernom teatru 55, gdje je izveden najveći deo ratnog repertoara.
Najpoznatiji glumci koji su svojim radom nosili repertoar sarajevskog narodnog pozorišta su: Safet Pašalić, Esad Kazazović, Jolanda Đačić, Adem Čejvan, Sibina Mijatović, Kaća Dorić, Uroš Kravljača, Nada Đurevska, Josip Pejaković, Milorad Margetić, Vladimir Jokanović, Mišo Mrvaljević, Miljenko Đedović, Darinka Đurašković, Darinka Gvozdenović, Olivera Kostić, Reihan Demirdžić, Rudi Alvađ, Đorđe Pura, Ratko Petković, Vlajko Šparavalo, Zoran Bečić, Tahir Nikšić, Tomo Kuruzović, Vera Margetić, Nisveta Omerbašić, Izudin Bajrović, Admir Glamočak, Dragan Šaković, Suada Kapić, Selma Alispahić…
